In het land heerst een epidemie waartegen nog geen medicijn gevonden is. Een van de zieken is de moeder. De leraar van haar enige zoon komt afscheid nemen. Hij gaat met enkele studenten een reis maken over de bergen naar de grote stad waar knappe artsen zijn. Hij hoopt daar een geneesmiddel te vinden. Het wordt een zware en gevaarlijke tocht. De jongen vraagt of hij mee op reis mag om medicijnen te halen voor zijn moeder. De moeder en de leraar vinden de reis te zwaar voor hem. De jongen dringt aan, laat zich niet ompraten. De jongen, de moeder en de leraar worden het eens dat de jongen de reis mag maken.
Het gezelschap gaat op weg, omhoog, de steile bergen in.
Na verloop van tijd kan de jongen niet goed meer volgen. Hij is niet alleen moe maar ook ziek geworden. Zijn metgezellen zien dat het hem niet gaat lukken om zijn tocht te vervolgen. Zij wijzen op een oude traditie: Hij die niet verder kan wordt in het dal omlaag geworpen. Zij willen zich aan deze traditie houden. Maar voordat dat gedaan wordt moet men de zieke eerst vragen of men om zijnentwil moet omkeren.
De leraar vraagt daarom aan de jongen of hij instemt met het lot dat het gebruik voorschrijft.
De jongen antwoordt: ‘Ja.’
De studenten stellen de jongen gerust en dragen hem, terwijl zijn hoofd op hun armen rust, samen voorzichtig naar de rand van de afgrond. Zij beklagen de treurige paden van de wereld en de bittere wet,
– en werpen de jongen omlaag.
Voet aan voet en met gesloten ogen staan zij aan de rand van de afgrond, geen van hen schuldiger dan zijn buurman. En ze werpen kluiten aarde en vlakke stenen achter hem aan.
De jongen antwoordt: ‘Nee.’
De studenten protesteren: ‘Toen je gevraagd werd of je instemde met wat op reis kon gebeuren heb je ja gezegd. Wie a zegt moet ook b zeggen.’ De jongen antwoordt: ‘Het antwoord dat ik gegeven heb was fout maar jullie vraag was nog meer fout. Wie a zegt moet niet b zeggen. Hij kan ook toegeven dat a fout was. Ik zie geen redelijkheid in het oude gebruik.
Wat ik veel meer nodig heb is een nieuw gebruik, dat we direct moeten invoeren, namelijk een gebruik om in iedere nieuwe situatie na te denken.’
De studenten overleggen met elkaar. Zij vrezen de smaad en schande als ze onverrichter zake in het dal terugkomen. Zij besluiten dat het geen schande is om het verstandige te doen en dragen als vrienden hun kleine vriend voorzichtig terug naar het dal.
De laatste tijd moet ik met regelmaat denken aan deze schoolopera van Bertolt Brecht en Kurt Weill. In de jaren tachtig van de vorige eeuw hebben we daarin meegespeeld op de school van onze kinderen. De staccato taal van Brecht en de directheid van de muziek van Weill, samen met de niet te missen boodschap, zijn destijds diep bij me binnengekomen. Ik kan sommige frasen nog precies zingen, hoewel ik toen de zang alleen maar begeleidde.
Op allerlei gebieden doen zich nu de vragen voor, die in dit stuk zo kernachtig verwoord zijn. Vragen naar waarheid of valsheid, wetten of moraal, solidariteit of egoïsme.
Om ons heen zien we talrijke voorbeelden van hoe het fout kan gaan, in de politiek, in de gezondheidszorg, in de maatschappelijke verhoudingen. Nationaal en internationaal. Gelukkig zijn er ook krachten werkzaam die perspectief bieden, uitzicht op verbetering, waarin verstarrende polarisatie plaats maakt voor beweeglijke harmonie. Het gaat er, zoals hier getoond wordt, om dat men vanuit verschillende gezichtspunten toch overeenstemming bereikt. En, zoals uit het voorgaande blijkt, niet iedere uitkomst doet recht aan de vooraf bestaande verwachtingen.
Darum:
Wichtig zu lernen vor allem ist Einverständnis
Viele sagen ja, und doch ist da kein Einverständnis
Viele werden nicht gefragt, und viele
Sind einverstanden mit Falschem. Darum:
Wichtig zu lernen vor allem ist Einverständnis.
November 2020, Koen Brantjes
*) Der Jasager und der Neinsager, schoolopera van Kurt Weill op een tekst van Bertolt Brecht. (1930) ISBN 978-3-518-10171-1