Bericht uit Zuid-Amerika

Notfallpädagogik: over de hele wereld stijgt de vraag

Enkele maanden van dit jaar waren mijn vrouw Ina Winkler en ikzelf op reis in Zuid-Amerika. In verschillende landen hebben wij diverse vrijescholen bezocht. De Waldorf-beweging is in het hele continent aan het groeien. Graag doe ik verslag van enkele bijzondere projecten op dit continent. Een eerste luik: PEDAGOGÍA de EMERGENCIA.

Juli 2023. In de stad Medellín (Colombia) komen zo’n 35 pedagogen bijeen. Het is de tweede bijeenkomst van de groep Waldorfpedagogen die met de “pedagogiá de emergencia” in hun eigen land werken. De afgelopen jaren hebben zij elkaar vooral online ontmoet. Nu voor het eerst in vier jaar zijn zij weer “live” bijeen.

In Colegio Waldorf Isolda Echevarria werken ze een hele week samen met Bernd Ruf en Fiona Bay. Het gaat om de verdieping van de Notfallpädagogik (vrije vertaald naar het Nederlands: crisispedagogie of eerstehulp-pedagogie). Zij willen samen studeren, uitwisselen en vooral in praktijksituaties samen leren. Drie dagen op rij gaan zij aan de slag met elkaar in scholen en in een achterstandswijk van de miljoenenstad Medellín, waar trauma’s zich in de loop van vele jaren hebben opgestapeld. Om welke trauma’s het gaat? Bijvoorbeeld de terreur van de drugskartels van Pablo Escobar, de burgeroorlog, honderden mensen die verdwenen en nooit meer terugkwamen. Bijna elke familie heeft hier op de een of andere manier mee te maken gekregen.

Met Notfallpädagogik probeert het team de kinderen die in lastige omstandigheden moeten opgroeien, te helpen. Door verwaarlozing, onwetendheid en overlevingsstrategieën en gebrek aan medemenselijkheid ervaren de kinderen veel stress en geweld in het dagelijkse leven waardoor ze in hun vrije ontwikkeling flink gehinderd worden.

In de wijk Ancón La Playa mocht ik bij acties van het Emergencia-team aanwezig zijn. In deze kwetsbare wijk wonen zo’n tienduizend mensen. Het actieteam van de crisis-pedagogen ging aan het werk met kleuters, basisschoolleerlingen, pubers en ouders. Met bewegingsspelletjes, handvaardigheid en kunstzinnig werk waren er workshops voor de kinderen. Met de ouders ging het vooral om opvoedingsvragen, die in praatgroepen aan de orde kwamen. Door spelletjes, door samen dingen te doen, te schilderen, te spelen, te zingen, … werkten de kinderen en de volwassenen aan sociale vaardigheden: het belangrijkste binnen deze buurt was dat de mensen elkaar gingen ontmoeten. Samen leren, genieten, leven in een werk waar je vertrouwen in je medemens leert te ontwikkelen. Het hoofddoel was leren om door samen dingen te doen, ook samen te leren leven.

Eén van de oefeningen die in mijn geheugen gebrand staat: drie pubers werken samen. Eén staat in het midden, handen op de borst en de ogen dicht. Hij laat zich als een plank achterovervallen en wordt opgevangen door een tweede puber die achter hem klaarstaat. Vervolgens, nog steeds met de ogen dicht en de handen op de borst, wordt de “plank naar voren geduwd en laat zich ook weer vallen. En dan weer naar achteren en naar voren en nog een keer en nog een keer. In het begin moest iedereen wel iets in zichzelf overwinnen. Maar na een minuut of twee lukt de oefening en wordt het heel vanzelfsprekend om vertrouwen te ontwikkelen in de mensen om je heen.

Anita Isla, die ook deelnam aan deze bijeenkomst: “Of het nu gaat om Waldorfpedagogen of niet-Waldorf-pedagogen, het gaat om hetzelfde doel. Pedagogen zouden vandaag de dag vaardigheden of herramientos moeten hebben in eerstehulp-pedagogie. Vandaag de dag beleven we overal op de wereld catastrofen, natuurcatastrofen of sociale catastrofen”.

Deze crisispedagogie is uit de vrijeschool-pedagogiek ontstaan, maar wordt ondertussen overal in de wereld gevraagd: in Turkije na de aardbeving, op Hawaii na de grote branden, in Libanon en ga zo maar door. De catastrofen maken deel uit van ons leven op aarde. En ook in situaties en steden in Nederland. Geweld in gezinnen, trauma’s, verwaarlozing, kleine of grote criminaliteit bij kinderen, …

Is dit de pedagogie van de toekomst? Moet niet elke leraar dit in zijn opleiding leren kennen?

Francis van Maris